Φεμινιστική Προσέγγιση
Ένας τρόπος ανάλυσης της κοινωνικής πραγματικότητας που λαμβάνει υπόψη του τις έμφυλες ανισότητες.
ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΦΥΛΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
Γιατί μια φεμινιστική ματιά;
Η φεμινιστική προσέγγιση στην ψυχολογία αντλεί τις ιδέες της από το πολιτικό κίνημα τους φεμινισμού θέτοντας ως στόχο την εξάλειψη της κοινωνικής και πολιτικής ανισότητας. Ισχυρίζεται ότι οι γυναίκες (όπως και οι άνδρες…) αποτελούν μέρος ενός συστήματος στο οποίο οι σχέσεις δύναμης είναι οργανωμένες, μεταξύ άλλων, στη βάση του φύλου. Η ψυχολογική θεραπεία, αν δεν θέλει απλώς να αναπαράγει ένα άδικο και άνισο στάτους κβο, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της αυτό το δεδομένο.
Η ψυχική δυσφορία που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στις πατριαρχικές κοινωνίες πηγάζει σε μεγάλο βαθμό από το ρόλο του φύλου τους, τις ιδιαίτερες κοινωνικές εμπειρίες τους και τη μειονεκτική θέση που ιστορικά και δομικά κατέχουν ως κοινωνική ομάδα.
Οι γυναίκες, ως ξεχωριστή πολιτισμική ομάδα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, χρειάζονται τη δική τους συμβουλευτική προσέγγιση η οποία θα διαπνέεται από τη φεμινιστική και όχι από την κυρίαρχη (ανδροκεντρική) κοσμοθεωρία.
Στην πολεμική που ασκούν οι φεμινίστριες στις κοινωνικές δομές και τη θεσμοθετημένη καταπίεση, συμπεριλαμβάνεται και η κριτική στην κυρίαρχη ψυχολογία και την καταπίεση ή ακόμα και βλάβη που έχει προξενήσει στις ζωές πολλών γυναικών.
Οι ψυχολόγοι και οι σύμβουλοι μοιραία επηρεάζονται από την κυρίαρχη κουλτούρα μέσα στην οποία κοινωνικοποιούνται και εκπαιδεύονται, επομένως είναι μάλλον βέβαιο ότι, έστω άθελά τους, αναπαράγουν τα έμφυλα στερεότυπα που έχουν εσωτερικεύσει.
Κριτική στις Παραδοσιακές Προσεγγίσεις
- Η έννοια του κοινωνικού φύλου, όπως και οι έννοιες της κοινωνικής τάξης και της φυλής, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στις έρευνες και θεωρίες της ψυχολογίας. Οι παραδοσιακές υποτιθέμενα “αντικειμενικές” θεωρήσεις για τον άνθρωπο έχουν βασιστεί εν πολλοίς σε μελέτες με άνδρες αγνοώντας τη διαφορετική κοινωνική εμπειρία των γυναικών, ενώ οι όποιες διαφορές παρατηρούνταν σε σχέση με το “ανδρικό μοντέλο” αποδίδονταν σε “ελλειμματικότητα” των γυναικών.
- Οι παραδοσιακές ατομικιστικές προσεγγίσεις που υποτιμούν τον καθοριστικό ρόλο του ιστορικού και κοινωνικού πλαισίου στις ζωές των ανθρώπων, αμφισβητούνται έντονα από τη φεμινιστική ψυχολογία. Η έμφαση στο άτομο και ο ορισμός των προβλημάτων του ως αποκλειστικά ατομικών, αποκλείουν τη δυνατότητα για συλλογικές λύσεις σε ζητήματα που έχουν κοινωνική προέλευση όπως η κοινωνική ανισότητα και η έμφυλη καταπίεση.
- Η παραδοσιακή ψυχολογία δεν λαμβάνει αρκετά υπόψη τις κοινωνικοπολιτικές αιτίες της λεγόμενης “ψυχοπαθολογίας” και, επομένως, η θεραπεία που παραδοσιακά στηρίζεται στο ανδρικό μοντέλο αγνοεί ότι η γυναικεία πραγματικότητα διαμορφώνεται μέσα σε διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια από την ανδρική. Η φεμινιστική οπτική αναγνωρίζει ότι η πολιτισμική διαφορετικότητα επηρεάζει και σχεδόν καθορίζει, την αναγνώριση, τον ορισμό και την αντιμετώπιση πολλών ψυχολογικών “προβλημάτων”.
Στόχος της Φεμινιστικής Θεραπείας
Βασικός στόχος της φεμινιστικής προσέγγισης είναι η διευκόλυνση και ενδυνάμωση των γυναικών ώστε να επανανοηματοδοτήσουν την εμπειρία τους έξω από το κυρίαρχο πατριαρχικό αφήγημα. Η θεραπεία δεν στηρίζεται στην προσέγγιση της ενδοψυχικής ψυχοπαθολογίας (σύμφωνα με την οποία οι αιτίες της δυστυχίας ή ψυχικής δυσφορίας εντοπίζονται εντός του ατόμου), αλλά συμπεριλαμβάνει το πολιτισμικό και ιστορικό πλαίσιο. Ξεκάθαρα, η φεμινιστική προσέγγιση αποτελεί ένα σύστημα περιγραφής του κόσμου με σαφή πολιτική και ιδεολογική τοποθέτηση. Επαγρυπνά ως προς το ότι η θεραπευτική σχέση λαμβάνει χώρα όχι στο κενό, αλλά μέσα σε συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες οι οποίες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό το νόημα της ατομικής εμπειρίας. Και αυτό ισχύει τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες.
Ο θεραπευτής, άντρας ή γυναίκα, αποφεύγει να ενδυναμώσει, να συμβουλέψει, να παίξει παιχνίδια εξουσίας ή να συσκοτίσει τη διαδικασία της θεραπείας. Τοποθετείται ισότιμα απέναντι στον πελάτη και τον αφήνει ελεύθερο να αποφασίσει πώς θα χρησιμοποιήσει τη θεραπεία.
Το πιο αξιόπιστο θεραπευτικό εργαλείο που διαθέτει ο θεραπευτής είναι ο ίδιος ο εαυτός του, η παρουσία του.
4 άξονες της Φεμινιστικής Θεραπείας
ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ
Στη θεραπεία συνυπολογίζεται η επίδραση των δομικών ανισοτήτων στη διαμόρφωση της ατομικής ταυτότητας. Οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να κάνουν διάκριση μεταξύ των εσωτερικών και εξωτερικών αιτιών των προβλημάτων τους και να αναπτύξουν στρατηγικές διαχείρισης και στα δύο επίπεδα.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Η επιδίωξη για αλλαγή δεν εξαντλείται στο πλαίσιο της θεραπείας, αλλά στοχεύει σε αλλαγή παραδείγματος στον τρόπο που κατανοούμε τις κοινωνικές σχέσεις και τον άνθρωπο, με τελικό στόχο την εξάλειψη των προκαταλήψεων γύρω από τα φύλα και των ανισοτήτων που εκπορεύονται από αυτές.
ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ
Η πελάτισσα σύμφωνα με τη φεμινιστική θεραπεία ξέρει τι είναι καλύτερο για την ίδια και είναι ειδική στη δική της ζωή. Ενθαρρύνεται να εμπιστευτεί τη δική της φωνή και να μιλήσει η ίδια για την εμπειρία της υπερβαίνοντας τις εσωτερικευμένες κανονιστικές νόρμες και τη μαθημένη καταπίεση.
ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗΣ
Η θεραπεία λαμβάνει υπόψη κάθε μεταβλητή στην οποία στηρίζονται οι ανισότητες (φύλο, φυλή, σεξουαλικός προσανατολισμός, τάξη και λοιπά) υπογραμμίζοντας ότι η ανισότητα δεν είναι φυσική αλλά κοινωνικά καθορισμένη. Πολύ συχνά η καταπίεση λόγω φύλου διασταυρώνεται με ανισότητες που υφίστανται οι άνθρωποι λόγω υπαγωγής τους σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες.
Ψυχολογικές - Συμβουλευτικές Υπηρεσίες
Συμβουλευτική - Ψυχοθεραπεία
Ενημερωθείτε για τις υπηρεσίες που προσφέρω και τον τρόπο με τον οποίο δουλεύω.
Η Θεραπευτική Σχέση
Η σχέση θεραπεύτριας και πελάτισσας θα πρέπει να είναι ισότιμη με τη θεραπεύτρια να προσπαθεί συνεχώς να αποδομήσει την εξουσία του ρόλου της αποποιούμενη τον τίτλο του ειδικού ή της αυθεντίας, χωρίς να ξεχνάει όμως ότι το θεραπευτικό πλαίσιο δομείται εξορισμού πάνω σε ανισότιμη βάση. Με τα εργαλεία της αποδοχής, ενσυναίσθησης και αυθεντικότητας οικοδομείται μία σχέση εμπιστοσύνης και διαμορφώνεται ένα συνεργατικό και διευκολυντικό πλαίσιο όπου η πελάτισσα βρίσκει το θάρρος να στοχαστεί πάνω στην εμπειρία της. Η θεραπεύτρια αποφεύγει να εκφέρει κρίσεις ή να επιβάλλει ερμηνείες στην πελάτισσα, αντιθέτως την θεωρεί ειδική στη δική της ζωή και την ενθαρρύνει να εμπιστευτεί τις δικές της σκέψεις και ερμηνείες, ώστε να αναπτύξει έτσι την αίσθηση της προσωπικής της δύναμης. Τέλος, η θεραπεύτρια φροντίζει για την απομάγευση της θεραπείας (ενημέρωση για τη θεωρητική της κατεύθυνση, για τη διάρκεια, τη συχνότητα, το περιεχόμενο, τη διαδικασία της θεραπείας και λοιπά), μεταθέτοντας με αυτό τον τρόπο στην πελάτισσα σημαντικό έλεγχο επί της διαδικασίας.
Με δεδομένη την θεσμικά ορισμένη άνιση σχέση δύναμης ανάμεσα σε σύμβουλο και πελάτη, οι πελάτισσες από την πλευρά τους ενθαρρύνονται να αναζητούν θεραπεύτρια με την οποία θα νιώθουν άνεση, σεβασμό και εμπιστοσύνη να μοιραστούν την εμπειρία τους. Επιπλέον θεωρείται θεμιτό να γνωρίζουν την ιδεολογική τοποθέτηση της θεραπεύτριας και να εξασφαλίζουν ότι η θεραπεύτρια διαθέτει εκείνες τις γνώσεις που της επιτρέπουν να προσεγγίζει τη γυναικεία πραγματικότητα μέσα από μια ιστορική και πολιτισμική ματιά, χωρίς να παίρνει ως δεδομένες τις κοινωνικές κατασκευές για τα φύλα. Ένα καλό κριτήριο για το αν η σύμβουλος είναι φεμινιστικά αφυπνισμένη είναι η ικανότητά της να εντοπίζει τα προσωπικά της εσωτερικευμένα στερεότυπα, αλλά και το αν βλέπει κριτικά τα στερεότυπα που αναπαράγει η επιστήμη και πρακτική της παραδοσιακής ψυχολογίας και συμβουλευτικής τις οποίες υπηρετεί.
Θεωρητική Κατεύθυνση της Συμβούλου
ΓΕΝΙΚΑ...
Οι σύμβουλοι που δουλεύουν με βάση τις φεμινιστικές αρχές, συνήθως είναι εκπαιδευμένοι σε κάποια από τις παραδοσιακές προσεγγίσεις για τη συμβουλευτική και την ψυχοθεραπεία, όπως είναι η προσωποκεντρική, η ψυχαναλυτική, η συστημική και άλλες. Εκείνο που τις διαφοροποιεί είναι ότι βρίσκονται σε επαγρύπνηση σε σχέση με την έμφυλη καταπίεση, που σημαίνει ότι παρόλο που χρησιμοποιούν κάποιες από τις παραδοσιακές θεωρίες για τον άνθρωπο και τον κόσμο (είτε επειδή τις θεωρούν χρήσιμες είτε επειδή πολλές πελάτισσες έχουν μάθει να ορίζουν τον εαυτό τους μέσα από αυτές), η χρήση αυτών των θεωριών γίνεται με κριτική ματιά και με επίγνωση των κοινωνικών τους επιπτώσεων, δεδομένου ότι πολλές από αυτές τις θεωρίες είναι ξεκάθαρα ανδροκεντρικές και αιτιοκρατικές και αγνοούν ή υποβαθμίζουν τον κοινωνικοπολιτικό προσδιορισμό των φαινομένων.
ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ...
Στην πράξη, η φεμινίστρια σύμβουλος κρατάει αποστάσεις από το λεγόμενο ιατρικό μοντέλο, δηλαδή αποφεύγει να μιλάει για συμπτώματα και διαγνώσεις, να ορίζει τα προβλήματα με όρους αιτίου – αιτιατού και γενικά να ασπάζεται την ετικετοποίηση συγκεκριμένων συμπεριφορών ως παθολογικών. Αντιθέτως, αναζητά τις κοινωνικές αιτίες της “ψυχοπαθολογίας” και αντιλαμβάνεται τα “ψυχολογικά προβλήματα” περισσότερο ως τρόπους διαχείρισης αντίξοων καταστάσεων παρά ως ενδείξεις ενδοψυχικής δυσλειτουργίας. Οι ατομικοί ή βιολογικοί παράγοντες που ενδεχομένως εμπλέκονται θεωρούνται μόνο ένα μέρος των διαστάσεων που συνθέτουν τη συνολική εικόνα, πλάι στους κοινωνικοπολιτικούς παράγοντες που σχετίζονται με την κοινωνική θέση της εκάστοτε γυναίκας. Πρόκειται για μία προσέγγιση ολιστική που προσβλέπει στην αποπαθολογικοποίηση της πελάτισσας.
Προσοχή στην παγίδα...
Η σύμβουλος που δουλεύει με άξονα το φεμινισμό οφείλει να αναγνωρίζει και να αναδεικνύει τις κοινές συνισταμένες της γυναικείας εμπειρίας, αλλά δεν (πρέπει να...) πιστεύει ότι μία και μοναδική προσέγγιση είναι κατάλληλη για όλες τις γυναίκες, δεδομένου ότι οι γυναίκες διαφέρουν μεταξύ τους σε πλήθος κοινωνικών, ενδοψυχικών ή άλλων διαστάσεων. Η κάθε θεραπεία είναι μοναδική και θα πρέπει να προσαρμόζεται στην κάθε μοναδική πελάτισσα η οποία, αν και μοιράζεται κοινά στοιχεία με τα άτομα των ομάδων στις οποίες ανήκει (με βάση το φύλο, την κοινωνική τάξη, το σεξουαλικό προσανατολισμό και άλλα), συγχρόνως έχει μία μοναδική ιστορία την οποία μόνο η ίδια γνωρίζει και μπορεί να αφηγηθεί.
Αν η σύμβουλος δεν επαγρυπνά για τις ιδιαίτερες ανάγκες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εκάστοτε πελάτισσας, η φεμινιστική θεραπεία μπορεί να γίνει τόσο κατευθυντική και καταπιεστική όσο και οι θεραπευτικές προσεγγίσεις που αντιμάχεται...
Όταν νιώθω ανάξιος, ανεπαρκής, ανασφαλής, ένοχος, κακός, άσχημος, χαζός, βαρετός, ανεπιθύμητος, ασήμαντος, αποτυχημένος… Όταν νιώθω μόνη στον κόσμο, ότι κανείς δεν με αγαπάει, ότι κανείς δεν με καταλαβαίνει…
Σε ποιες περιπτώσεις είναι βοηθητική μια θεραπευτική εμπειρία;
Η Θεραπευτική Διαδικασία
Στα πλαίσια της θεραπευτικής σχέσης και πάντα σε συνεργασία με την πελάτισσα, γίνεται αναφορά στους ρόλους του φύλου και στην έννοια της δύναμης στις κοινωνικές σχέσεις, ώστε να κατανοήσει η πελάτισσα με ποιο τρόπο και σε τι βαθμό οι κανονιστικές προσδοκίες γύρω από τα φύλα επηρεάζουν ή περιορίζουν τη ζωή της. Η πελάτισσα κατανοεί ότι η έμφυλη ταυτότητα είναι σε μεγάλο βαθμό κοινωνικά προσδιορισμένη και ότι πολλές από τις λεγόμενες “γυναικείες” ή “ανδρικές” συμπεριφορές που αποδίδονται σε βιολογικές διαφορές μεταξύ των φύλων είναι επίσης κοινωνικά προσδιορισμένες. Μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, τα προβλήματα, οι συμπεριφορές και η αίσθηση ακόμα που έχει η πελάτισσα για τον εαυτό της μπορούν να αναπλαισιωθούν και να εγγραφούν εντός του κοινωνικού πλαισίου. Αυτή η αλλαγή πλαισίου αναφοράς βοηθά την πελάτισσα να πάψει να αποδίδει εντός της όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει και έτσι να μειώσει την αρνητική αξιολόγηση που συνήθως ασκεί στον εαυτό της. Επιπλέον, η αλλαγή πλαισίου αναφοράς και ορισμού των προβλημάτων, προσφέρει στην πελάτισσα περισσότερα και ίσως ωφελιμότερα εργαλεία ευρύτερης κατανόησης και διαχείρισης του κόσμου. Το βασικό ζητούμενο είναι να διερευνηθούν πολλαπλές και εναλλακτικές ερμηνείες της πραγματικότητας και να απεγκλωβιστεί η πελάτισσα από τα κυρίαρχα και μονοδιάστατα αφηγήματα για το ρόλο του φύλου της αλλά και για τον ίδιο τον εαυτό της.
Συνεργασία και Συγκατασκευή του Νοήματος
Η θεραπευτική διαδικασία είναι συνεργατική και από κοινού η θεραπεύτρια με την πελάτισσα διαπραγματεύονται το νόημα μιας σειράς ζητημάτων όπως οι ετεροφυλόφιλες ή ομοφυλόφιλες σχέσεις, η εικόνα σώματος και η σεξουαλικότητα, οι επαγγελματικές ενασχολήσεις, η μητρότητα και άλλα. Γύρω από τα ζητήματα αυτά, η πελάτισσα ενθαρρύνεται να διηγηθεί την ιστορία της και να εκφράσει ανοιχτά σκέψεις, συναισθήματα, φόβους, επιθυμίες και ανάγκες που έχει μάθει να καταπιέζει. Τέλος, μέσα από τη θεραπεία δίνεται η δυνατότητα στην πελάτισσα να οικειοποιηθεί και να αξιολογήσει με θετικό τρόπο ποιότητες και χαρακτηριστικά που παραδοσιακά, θεωρούμενα ως “γυναικεία”, υποτιμούνται, όπως η ευαισθησία και η φροντίδα. Το ζητούμενο είναι η ενδυνάμωση διαμέσου της επανακατασκευής μιας θετικής αυτοεικόνας και ταυτότητας, καθώς και η ελευθερία αυτοπροσδιορισμού και αυτενέργειας έξω από τις πολιτισμικές προσδοκίες για το τι θεωρείται κοινωνικά αποδεκτό για το κάθε φύλο.
ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΕΣ
ΑΠΟΨΕΙΣ
Τι λένε οι ίδιες οι φεμινίστριες ψυχολόγοι
ΕΧΕΤΕ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ;
Έχετε δισταγμούς, προβληματισμούς ή ερωτήματα γύρω από τη θεραπεία;
Το Θεραπευτικό Ζητούμενο
Το τελικό θεραπευτικό ζητούμενο είναι να καταφέρει η πελάτισσα, έχοντας συνειδητοποιήσει τους περιορισμούς της κοινωνικοποίησης με βάση το ρόλο του φύλου, να έρθει σε επαφή με την προσωπική της δύναμη. Να μπορέσει να κατασκευάσει το προσωπικό της αφήγημα και να συγκροτήσει μια περισσότερο πλούσια και θετική αυτοεικόνα και ταυτότητα αντικαθιστώντας το λόγο της πατριαρχίας (επιστημονικό και μη) με έναν λόγο που θα περιγράφει με μεγαλύτερη ακρίβεια και πιο θετικά την εμπειρία της.
Οπλισμένη με τη γνώση που αποκόμισε στη θεραπεία, η πελάτισσα μαθαίνει να διαχειρίζεται αποτελεσματικότερα και με ωφελιμότερους τρόπους τις καταστάσεις. Γίνεται κυρία του εαυτού της αναλαμβάνοντας την ευθύνη και αποφασίζοντας η ίδια ελεύθερα για τη ζωή της σε συμφωνία με τις επιθυμίες της. Ευαισθητοποιείται σε σχέση με εκδηλώσεις σεξισμού ή μισογυνισμού στο περιβάλλον της, ενώ συγχρόνως καταπολεμά και τον δικό της εσωτερικευμένο μισογυνισμό για παράδειγμα απέναντι στις άλλες γυναίκες. Μαθαίνει να οριοθετείται, να διεκδικεί και να διαπραγματεύεται επιδιώκοντας με το περιβάλλον μια ισορροπία ανάμεσα στην ανεξαρτησία και την εξάρτηση αποκτώντας, συνολικά, μεγαλύτερο έλεγχο στη ζωή της ως ενεργητικό υποκείμενο.
Πρόκειται για μία αφύπνιση και μία απελευθέρωση και έτσι ακριβώς το περιγράφουν και οι ίδιες οι πελάτισσες. Πολλές φορές μάλιστα, αυτές οι προσωπικές αλλαγές οδηγούν κάποιες γυναίκες στο να αναλάβουν κοινωνική δράση και να συμβάλλουν έτσι στην απελευθέρωση και άλλων γυναικών.
Η Θεραπεία μπορεί να λύσει όλα τα Προβλήματα;
Η φεμινιστική θεραπεία δεν έχει την αφέλεια να πιστεύει ότι η ενδυνάμωση της πελάτισσας στα πλαίσια της θεραπείας αρκεί για να ισοσκελίσει δυνάμεις ισχυρότερες που εντοπίζονται σε συστημικό επίπεδο και δρουν προς την αντίθετη κατεύθυνση δηλαδή προς την αποδυνάμωση. Πολλές φορές τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν αφορούν ζητήματα όπως η οικονομική εξάρτηση, η σεξουαλική και σωματική βία, ο αποκλεισμός ή η υποτίμηση, ο σεξιστικός λόγος που ρητά ή άρρητα αναπαράγεται κοινωνικά και λοιπά.
Αν η φεμινιστική θεραπεία επιθυμεί να διατηρήσει κάτι από την επαναστατικότητα του φεμινισμού δεν μπορεί να αρκείται στο μετριοπαθή στόχο της καλύτερης προσαρμογής του ατόμου σε ένα ανισότιμο και καταπιεστικό περιβάλλον, αλλά οφείλει να αγωνίζεται για την αλλαγή του.
Οι φεμινιστές ψυχολόγοι έχουν διαφωνίες μεταξύ τους σχετικά με το βαθμό "επαναστατικότητας" της φεμινιστικής ψυχολογίας. Κάποιοι είναι περισσότερο μεταρρυθμιστικοί και κάποιοι άλλοι περισσότερο ριζοσπαστικοί. Τα ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά: Να μεταρρυθμίσουμε την ψυχολογία ή να την ανατρέψουμε; Να μεταρρυθμίσουμε το σύστημα ή να το ανατρέψουμε;
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ
Αν διαπιστώσατε ότι η Φεμινιστική Προσέγγιση σας βοήθησε να καταλάβετε περισσότερα για την κοινωνική πραγματικότητα, σας προτείνω μερικές ακόμα θεωρίες να μελετήσετε τις οποίες βρίσκω εξίσου χρήσιμες, ενδυναμωτικές και απελευθερωτικές για τον άνθρωπο.
Φεμινιστική Θεραπεία για Άντρες;
Μπορεί να ακούγεται οξύμωρο, αλλά οι φεμινιστικές ιδέες θα μπορούσαν να είναι χρήσιμες για τους άντρες μιας και εκείνοι επίσης, όπως οι γυναίκες, δέχονται από πολύ μικρή ηλικία κοινωνικές πιέσεις να ευθυγραμμιστούν με τις επιταγές, τις νόρμες και τα στερεότυπα των ρόλων του φύλου. Οι πατριαρχικές αξίες σχετικά με το τι σημαίνει αρρενωπότητα με τις οποίες γαλουχούνται (για παράδειγμα η έννοια της δύναμης, ο ανταγωνισμός, η αυτονομία, η περιορισμένη έκφραση ευαλωτότητας ή ευαισθησίας) ενδέχεται να δημιουργούν προβλήματα στη ζωή τους και να θέτουν όρια στην ύπαρξη και έκφρασή τους. Η ειρωνεία είναι ότι πολλοί άντρες, εξαιτίας ακριβώς αυτής της κοινωνικοποίησης, αισθάνονται ότι δεν δικαιούνται να ζητήσουν θεραπευτική βοήθεια για τα ίδια αυτά προβλήματα που η κοινωνικοποίηση τούς δημιούργησε ή επιδείνωσε!
Η ομάδα των ανδρών μπορεί να θεωρείται προνομιούχα σε σύγκριση με άλλες κοινωνικές ομάδες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο κάθε άνθρωπος που αυτοπροσδιορίζεται ως άντρας απολαμβάνει αυτά τα προνόμια. Για παράδειγμα, υπάρχουν πολλοί άντρες που δεν βιώνουν υποκειμενικά την αίσθηση της δύναμης και υπεροχής που υποτίθεται είναι συνυφασμένη με την αρρενωπότητα. Φαίνεται δηλαδή ότι αυτό που θεωρείται “νορμάλ ή φυσιολογική αρρενωπότητα” στην πράξη δεν περιλαμβάνει όλους τους ανθρώπους που αυτοπροσδιορίζονται ως άντρες.
Κάποιες παραδοσιακές μορφές θεραπείας που φαίνεται να αναπαράγουν στο εσωτερικό τους τις προσδοκίες της πατριαρχικής κουλτούρας προσεγγίζοντας τα φύλα, άρα και τον “άντρα”, ως κάτι που “ουσιαστικά” υπάρχει αντί ως μία κοινωνικά κατασκευασμένη κατηγορία, ίσως δεν είναι η βέλτιστη επιλογή για όλους τους άντρες. Στον αντίποδα, η φεμινιστική θεραπεία θα μπορούσε να βοηθήσει αυτούς τους άντρες να διερευνήσουν το πώς η επιβεβλημένη νόρμα περί αρρενωπότητας τους επηρεάζει και τους περιορίζει, να υπολογίσουν αν το όφελος της ευθυγράμμισης με τις κοινωνικές επιταγές ξεπερνάει ή όχι το ανάλογο τίμημα που πληρώνουν, να αναζητήσουν εναλλακτικούς τρόπους να υπάρχουν και να είναι, να διερευνήσουν το ρόλο που παίζουν οι ίδιοι στη διατήρηση του στάτους κβο, αλλά και να αγωνιστούν ίσως για να επέλθουν συστημικές αλλαγές.
Παραδοσιακά, η φεμινιστική θεραπεία απευθυνόταν αποκλειστικά σε γυναίκες, σήμερα όμως διατηρώντας στον πυρήνα της τη βασική της ιδέα για προσωπική και κοινωνική απαλλαγή από την καταπίεση, είναι ανοιχτή σε όλους: ανθρώπους όλων των ηλικιών, όλων των φύλων, φυλών και εθνικοτήτων, όλων των σεξουαλικών προσανατολισμών, άτομα με αναπηρία, πρόσφυγες και γενικά ανθρώπους που έχουν υπάρξει ή παραμένουν κατά μία έννοια κοινωνικά αόρατοι.
Κριτική στη Φεμινιστική Προσέγγιση
Μήπως η θεραπεία που βασίζεται στις φεμινιστικές ιδέες είναι εκτρωματική, δεδομένου ότι η ψυχολογία εστιάζει στο άτομο ενώ ο φεμινισμός στις κοινωνικές δομές; Μήπως υποτιμούμε τη διαφορετικότητα και μοναδικότητα των ανθρώπων με το να τους ενοποιούμε σε κοινωνικές κατηγορίες; Και, σε ένα άλλο επίπεδο, μήπως οι κοινωνίες έχουν κατακτήσει την ισότητα και επομένως οι φεμινιστικές διεκδικήσεις είναι παρωχημένες; Μήπως βρισκόμαστε όντως σε μία μετα-φεμινιστική εποχή;
Έτσι όπως το καταλαβαίνω εγώ, ο φεμινισμός στη βάση του είναι ένας τρόπος κατανόησης της πραγματικότητας που εστιάζει στη νομιμοποίηση της εμπειρίας ανθρώπων που έχουν υποστεί ή συνεχίζουν να υφίστανται άνιση μεταχείριση, και με αυτή την έννοια δεν είναι δυνατόν να ξεπεραστεί. Είναι συμβατός με μια ανθρωπιστική κατανόηση για τη θεραπεία που δεν στοχεύει στην προσαρμογή, αλλά στην ενδυνάμωση και αλλαγή των ανθρώπων μέσα από την αναγνώριση της εμπειρίας τους στον κόσμο. Μπορεί να αλλάζει περιεχόμενο και προσανατολισμό, μπορεί οι φεμινίστριες να μην συμφωνούν πάντα μεταξύ τους, αλλά δεν γίνεται να καταστεί ανεπίκαιρος. Τουλάχιστον όχι όσο εξακολουθούν να υπάρχουν κοινωνικές ανισότητες και καταπιεσμένες ή περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες.
Το πρόβλημα είναι το στίγμα που φέρει ο όρος φεμινισμός. Ένας όρος με αρνητικό ιδεολογικό φορτίο που κάνει πολλές θεραπεύτριες να αποφεύγουν να αυτοπροσδιοριστούν ως φεμινίστριες, ενώ την ίδια στιγμή δεν διστάζουν να δηλώσουν ότι είναι προσωποκεντρικές ή ψυχαναλυτικές ή γνωσιακές ή οτιδήποτε άλλο θεραπεύτριες γιατί αυτοί οι όροι (υποτίθεται ότι…) είναι πολιτικά ουδέτεροι. Για να κάνουμε τον φεμινισμό περισσότερο προσιτό, οφείλουμε να αποστιγματοποιήσουμε τον όρο ορίζοντας εκ νέου το περιεχόμενό του και αποδομώντας την στερεοτυπική και συχνά καρτουνίστικη εικόνα που έχει επικρατήσει για αυτόν (οι φεμινίστριες ως φεμιναζί, ως “αντρογυναίκες”, ως πουριτανές και λοιπά).
Η Αποστιγματοποίηση του Φεμινισμού
ΕΥΕΛΙΞΙΑ ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ
Ο κίνδυνος για το φεμινισμό είναι να γίνει κατευθυντικός και καταπιεστικός ενώ υποτίθεται ότι αυτά είναι στοιχεία τα οποία αντιμάχεται. Το να μιλάει (και να επιθυμεί να εκπροσωπήσει…) εξ ονόματος όλων των γυναικών (και μερικές φορές μάλιστα εξ ονόματος γυναικών συγκεκριμένων κατηγοριών…) μπορεί να εξελιχθεί σε μία κυριαρχική και εξουσιαστική στάση. Ο φεμινισμός θα έπρεπε να έχει την ευελιξία να κάνει διάκριση ανάμεσα στις γυναίκες. Ο όρος “γυναίκα” είναι ένας όρος που προφανώς αναδεικνύει ομοιότητες και κοινές επιδιώξεις, αλλά δεν μπορεί να περιγράφει μια ενοποιημένη εμπειρία. Οι γυναίκες δεν έχουν όλες τις ίδιες ανάγκες ούτε την ίδια κοινωνική θέση. Μπορεί να μοιράζονται μεταξύ τους την καταπίεση του φύλου αλλά η κάθε μία τη βιώνει διαμέσου της δικής της μοναδικής ιστορίας και πραγματικότητας. Το στοίχημα επομένως για μία πραγματικά φεμινιστική θεραπεία είναι να δούμε τις γυναίκες σε σχέση με το κοινωνικό σύστημα και συγχρόνως ως ξεχωριστές προσωπικότητες.
ΠΟΙΟΣ ΦΟΒΑΤΑΙ ΝΑ ΠΑΡΕΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΣΗ;
Η θεραπεία οφείλει να σέβεται και να συμπαραστέκεται σε όλα τα άτομα αδιακρίτως, αλλά μία πραγματικά ανθρωπιστική θεραπεία δεν μπορεί να αγνοεί ότι πολλοί άνθρωποι (εξακολουθούν να…) βιώνουν συστημική υποτίμηση, διάκριση και περιθωριοποίηση στη βάση κάποιου στοιχείου της ταυτότητάς τους. Η επιμονή μας να εστιάζουμε αποκλειστικά στο άτομο στα πλαίσια της θεραπείας θεωρώ ότι υποκρύπτει είτε αφέλεια/ρομαντισμό (σαν να πιστεύουμε ότι ως κοινωνίες έχουμε κατακτήσει την ισότητα…) είτε συγκάλυψη. Ο φεμινισμός έχει πολιτικό περιεχόμενο, δεν είναι “επιστημονική” θεωρία, οι αιτιάσεις και στοχεύσεις του έχουν αιτία και ιστορία, δεν βασίζονται σε “αντικειμενικά” δεδομένα. Εμφορείται από την κοινή διαπίστωση ότι, μέχρι να κατακτηθεί η ισότητα για όλους, μέχρι όλοι να απολαμβάνουν τα ίδια προνόμια, οι κατασκευασμένες από μια άνιση κοινωνική διευθέτηση ομάδες, έχουν αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα και άρα οφείλουν να διεκδικούν για τον εαυτό τους.
Ως θεραπευτές και θεραπεύτριες οφείλουμε να πάρουμε θέση. Έτσι κι αλλιώς, όσο και αν διατεινόμαστε ότι δεν έχουμε πολιτικές θέσεις και ότι είμαστε "αντικειμενικοί/ές", στην πραγματικότητα ασπαζόμαστε την ιδεολογία της θεωρητικής προσέγγισης στην οποία έχουμε προσχωρήσει. Τουλάχιστον ας το ομολογήσουμε.
Προς κατάργηση των φύλων;
Οι φεμινίστριες του ρεύματος του κοινωνικού κονστρουξιονισμού προχωρούν ένα βήμα παραπέρα από την παραδοσιακή ανάλυση γύρω από τα στερεότυπα, τις διαδικασίες κοινωνικοποίησης και τις έμφυλες ανισότητες. Μας προσκαλούν να σκεφτούμε ριζοσπαστικά και διαφορετικά από τους κυρίαρχους τρόπους σκέψης για τα φύλα, υποστηρίζοντας ότι η κοινωνία κατασκευάζει όχι μόνο τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά των αντρών και των γυναικών αλλά και τις ίδιες τις βιολογικές κατηγορίες του "άντρα" και της "γυναίκας". Η θέση τους είναι ότι, εφόσον το φύλο ως βιολογική κατηγορία κατασκευάζεται κοινωνικά και χρησιμοποιείται πολιτικά για την επιβολή της σεξιστικής καταπίεσης, ο μόνος τρόπος να απαλλαγούμε από την καταπίεση είναι να εγκαταλείψουμε τελείως την έννοια του βιολογικού φύλου και κατά συνέπεια να πάψουμε να τοποθετούμε τους ανθρώπους σε ένα από τα δύο φύλα.
Τι κάνουμε όμως ως θεραπευτές/θεραπεύτριες μπροστά στην προοπτική να εφαρμοστούν στην πράξη οι ασκήσεις επί χάρτου περί κατάργησης των φύλων; Θα ήταν ίσως βοηθητικό να συνεχίσουμε να σκεφτόμαστε τους ανθρώπους ως να ανήκουν σε κατηγορίες στηρίζοντας τις διεκδικήσεις τους εντός των ομάδων στις οποίες αισθάνονται ότι ανήκουν, αποφεύγοντας ίσως να εστιάζουμε υπερβολικά στη "φυσικότητα" αυτών των κατηγοριών και παράλληλα συνεχίζοντας να συζητάμε αν έχει νόημα και ψυχοκοινωνική/πολιτική σκοπιμότητα να προχωρήσουμε στην υπέρβασή τους...
Προτεινόμενη
Βιβλιογραφία
02.
Roberta L. Nutt, Jennifer K. Rice & Carol Z. Enns (2007)
Είστε έτοιμοι και έτοιμες να γίνετε όλα όσα μπορείτε να γίνετε;
