Καθώς συντελείται η μετάβαση στη Νέα Κανονικότητα, ο σύγχρονος άνθρωπος ήδη από καιρό ψυχολογικά αποδυναμωμένος, κοινωνικά αποξενωμένος, πολιτικά απογυμνωμένος και ιδεολογικά απομαγευμένος, μοιάζει να βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι: είτε θα συνεχίσει να νοηματοδοτεί τον κόσμο και την ύπαρξή του σε αντιστοιχία με το εκάστοτε κυρίαρχο αφήγημα είτε θα αναζητήσει κάπου αλλού το νόημα. Αλλά πριν φτάσει να επιλέξει δρόμο και ενώ παρακολουθεί σαστισμένος τις εξελίξεις, προέχει να αντιληφθεί με ποια ψυχολογικά, κοινωνικά, πολιτικά και ιδεολογικά εργαλεία πραγματοποιείται αυτή η μετάβαση.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Σημείωση για τη γλώσσα:
Παντού στο κείμενο χρησιμοποίησα το αρσενικό γένος, πρώτον, επειδή ελπίζω ότι παραπέμπει κυρίως στο "άνθρωπος", δεύτερον, επειδή αδυνατώ, ακόμα και αν το επιθυμώ, να υπερβώ τις καθιερωμένες συμβάσεις της γλώσσας χωρίς τουλάχιστον αυτό να αποβεί εις βάρος της οικονομίας και σαφήνειας του κειμένου και, τρίτον, επειδή θεωρώ ότι η συχνά καταχρηστική ή και προσχηματική υιοθέτηση συμπεριληπτικής γλώσσας επιτυγχάνει τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκει. Είμαι σίγουρη ότι οι αδερφές μου ξέρουν ότι μιλάω και σε εκείνες και για εκείνες.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Σε καταλαβαίνω.
Εξωτερικά φαίνεται να παραμένεις ψύχραιμος. Το μυαλό σου μοιάζει να είναι στη θέση του. Προσποιείσαι με κόπο είναι η αλήθεια, αλλά αρκετά επιτυχημένα ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει. Ότι υπάρχει συνέπεια και συνοχή. Ότι δεν έχει χαθεί η μπάλα, ούτε η λογική.
Προσποιείσαι ότι η σχέση σου με την πραγματικότητα δεν έχει διαρραγεί ή ότι η πραγματικότητα εξακολουθεί να βγάζει νόημα. Ότι όλα είναι “κανονικά”. Έστω με έναν νέο τρόπο κανονικά. Φαίνεται να έχεις απωθήσει ή εκλογικεύσει τις ασυνέπειες, τις αντιφάσεις, τους παραλογισμούς.
Κατά βάθος όμως το ξέρεις.
Οι βεβαιότητες που διατηρούσες ότι ο κόσμος σου είναι δεδομένος και σταθερός έχουν ανατραπεί. Μέσα σε μια στιγμή, καθώς ήρθες αντιμέτωπος με τις απανωτές κρίσεις της εποχής (πανδημική, πολεμική, ενεργειακή, οσονούπω επισιτιστική) θυμήθηκες με βίαιο τρόπο ότι ο “φυσικοποιημένος” κόσμος σου δεν είναι καθόλου φυσικός. Με τις ασυνέπειες αυτές στη δήθεν γραμμική πορεία της ιστορίας συνειδητοποίησες όχι μόνο ότι ο κόσμος είναι μια κατασκευή αλλά ότι μάλλον έχει και κατασκευαστικά λάθη.
Γι’ αυτό το έχεις ρίξει στην εκλογίκευση. Γι’ αυτό λειτουργεί τόσο εντατικά η γνωστική ασυμφωνία*. Γι’ αυτό στρέφεσαι στην ψυχολογιοποίηση** όταν προσπαθείς να εξηγήσεις ατομικά ή μαζικά έκτροπα. Ψάχνεις να αποδόσεις ευθύνες σε επιμέρους ατομικά χαρακτηριστικά και όχι στην παθογένεια του συστήματος. Το σύστημα, σκέφτεσαι, είναι σωστό, είναι σταθερό, απλώς προέκυψε μια ανωμαλία. Είναι θέμα ψυχικής επιβίωσης να σκέφτεσαι έτσι.
Πόσες ασκήσεις γνωστικής ασυμφωνίας αντέχεις να κάνεις ακόμα; Πόσες φυγές θα σκηνοθετήσεις; Πόσες εκλογικεύσεις θα επιστρατεύσεις;
Σε καταλαβαίνω όμως. Πώς να συλλάβεις το νόημα τέτοιων κοσμοϊστορικών φαινομένων; Μέσα σε ποια θεωρητικά πλαίσια να τα εντάξεις; Με ποια ιδεολογικά εργαλεία να τα ερμηνεύσεις; Με ποια γλώσσα να τα μιλήσεις; Σε μια εποχή που έχει αποδομήσει τα πάντα;
2. ΠΑΝΔΗΜΙΑ: ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΣΤΑ ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ (;)
Σε σχέση με την εμπειρία της πανδημίας το διαισθάνεσαι ότι κάτι δεν πάει καλά, ότι κάτι δεν κολλάει, χωρίς όμως να καταφέρνεις να το εντοπίσεις ή να το προσδιορίσεις με σιγουριά. Έχεις δυσκολία να καταλάβεις πού είναι το λάθος. Προφανώς και υποψιάζεσαι κάποια πράγματα, όμως τα περισσότερα από αυτά αποφεύγεις να τα πλησιάσεις, ανησυχείς μήπως δεν έχεις τις απαραίτητες αντοχές ή δυνατότητες να τα διαχειριστείς.
Σκέφτεσαι, ας πούμε, ότι αν “το κακό που μας βρήκε” δεν ήταν τελικά τόσο απόλυτα και οριζόντια κακό ή αν μένοντας κλεισμένος στο σπίτι αντί για όφελος προκάλεσες ζημία ή αν συναίνεσες σε κάτι εν δυνάμει αχρείαστο και όχι τόσο ασφαλές, τέτοιες σκέψεις είναι αδιανόητες, ασύλληπτες, ακόμα και εξοργιστικές, δεν αντέχεις να τις σκεφτείς.
Άλλο παράδειγμα: Σκέφτεσαι το περίεργο timing στην χρονική αλληλουχία των πρωτοφανών και οδυνηρών γεγονότων – πάνω που έμοιαζε να τελειώνει το ένα κακό (είχε μάλιστα ανακοινωθεί επισήμως κιόλας), ξεκίνησε το άλλο. Πώς να μην προβληματίζεσαι με τέτοιες συμπτώσεις; Πώς να μη γίνεσαι καχύποπτος; Πώς να μην αισθάνεσαι έρμαιο δυνάμεων έξω από τον έλεγχό σου; Ή, έστω, πώς να μην φοβάσαι για το επόμενο κακό; Και το μεθεπόμενο;
Προσπαθείς να μην υποκύπτεις στον πειρασμό, αλλά είναι τέτοια η σύγχυση που μερικές φορές στρέφεσαι στις “θεωρίες συνωμοσίας”. Προκειμένου να καταλάβεις φυσικά. Από ανάγκη να βρεις μια λογική εξήγηση, μια ερμηνεία που να έχει νόημα ή έστω μια ανακούφιση, μια παρηγοριά.
Καταλαβαίνω την ανάγκη σου να συνεχίσεις το διάλογο εκεί που πολλοί συνομιλητές διακόπτουν τη συζήτηση λέγοντας “αυτά είναι θεωρίες συνομωσίας, δεν συζητάμε για αυτά”.
Είναι αυτό ακριβώς που, μέσα από μια έντεχνη διαστρέβλωση, έχει φτάσει να στιγματίζεται συλλήβδην σήμερα ως "θεωρία συνομωσίας": η ανάγκη να συνεχιστεί ο διάλογος, η ανάγκη να μην διακοπεί η παραγωγή του νοήματος. Η ανάγκη και παράλληλα ο φόβος ότι αν σταματήσει να παράγεται νόημα, "αν εξοντώσει κανείς όλους εκείνους που οι αξίες τους δεν ταυτίζονται με τις δικές του, δεν θα έμενε παρά μία μόνο φωνή. Και μια κενή σιωπή…" (Gergen, 2021:479).
Σε καταλαβαίνω λοιπόν να πικραίνεσαι επειδή κανείς δεν σου αναγνωρίζει ότι ένα σωρό “συνωμοσιολογίες” που υποστήριζες, τελικά, λίγους μήνες μετά αποδείχτηκαν πράγματα αληθινά.
Σε καταλαβαίνω ακόμα είτε υποστήριξες τον εγκλεισμό είτε όχι, είτε συμφώνησες είτε διαφώνησες με τη μάσκα, είτε επέλεξες να υποβληθείς σε συγκεκριμένες ιατρικές πράξεις είτε όχι.
Πρώτα απ’ όλα, σε καταλαβαίνω αν βρήκες νόημα στην επίσημη, πλειοψηφική εκδοχή, αν ευθυγραμμίστηκες με το λεγόμενο κυρίαρχο αφήγημα. Καταλαβαίνω τον τεράστιο φόβο για την υγεία σου και τη ζωή σου, το φόβο για την υγεία και τη ζωή εκείνων που αγαπάς, την ανάγκη σου να υπερασπιστείς τις αξίες σου (τη διάθεση αλληλεγγύης σου, την κοινωνική σου υπευθυνότητα), την αγωνία σου ακόμα να διατρανώσεις το πόσο έχεις απαλλαγεί από τον σκοταδισμό και τις προκαταλήψεις και τελικά καταλαβαίνω την αφόρητη κοινωνική πίεση να μην ταυτιστείς με οτιδήποτε ανορθολογικό, ακραίο ή αναχρονιστικό.
Απομόνωση λοιπόν. Αποστασιοποίηση. Και ό,τι άλλο χρειαστεί, αυτό σκέφτηκες. Το δέχτηκες. Γιατί σου φάνηκε το ανθρωπιστικά επιβεβλημένο, το ηθικά σωστό και το επιστημονικά λογικό.
Εμπιστεύτηκες τους ειδικούς. Τι άλλο να έκανες;
Γιατί έπρεπε να έχει ένα νόημα όλο αυτό αλλιώς κινδύνευες να “τρελαθείς”.
Εξάλλου, σου είπανε να μη μιλάς, δεν είσαι ειδικός. Δεν είσαι γιατρός, δεν είσαι επιστήμονας, δεν είσαι αναλυτής, δεν είσαι πολιτικός. Όπως ήδη άλλωστε εδώ και καιρό δεν μπορείς πλέον να είσαι γονιός, σύντροφος ή φίλος χωρίς σχετική εκπαίδευση. Για όλα υπάρχει ένας ειδικός που ξέρει τι είναι καλύτερο για σένα πριν από σένα.
Δεν είναι δυνατόν να κάνουν όλοι λάθος, είμαι στη σωστή πλευρά της ιστορίας, αυτό σκέφτηκες. Το καταλαβαίνω.
Ακόμα όμως και αν τάχθηκες με το “Ι do not support the current thing”, αν βρέθηκες στη λάθος πλευρά αυτής της ιστορίας, το ίδιο σε καταλαβαίνω. Αν φοβήθηκες τον εγκλεισμό περισσότερο από τον συγχρωτισμό, αν φοβήθηκες τη θεραπεία περισσότερο από την αρρώστια, αν έκρινες ότι υπάρχουν πράγματα σημαντικότερα –η ελευθερία σου; η ιδεολογία σου; οι αξίες σου;- από την σκέτη επιβίωση, πάλι σε καταλαβαίνω. Αν αυτός ήταν ο τρόπος σου να διαφωνήσεις, να εναντιωθείς, να μην πειθαρχήσεις, αν με αυτό το νόημα επένδυσες τη νέα συνθήκη, αλήθεια σε καταλαβαίνω. Ξέρω τους εξευτελιστικούς χαρακτηρισμούς που δέχτηκες, ξέρω το στρίμωγμα και τους περιορισμούς που υπέμεινες, ξέρω το τίμημα που πλήρωσες.
Όποια πλευρά και αν επέλεξες σε καταλαβαίνω. Έκανες αυτό που έκρινες σωστό να κάνεις, αυτό που ένιωσες ότι είχε νόημα να κάνεις. Και φυσικά καταλαβαίνω την ανάγκη σου να αντιδράς ακόμα αμυντικά όταν κάποιος επιτίθεται στην αρχική σου θέση. Παρόλο που αντιλαμβάνεσαι ξεκάθαρα πλέον ότι δεν υπάρχει δικαίωση ούτε ανταμοιβή για κανέναν. Ότι όλοι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και ανεξαρτήτως πλευράς, υπήρξαν θύματα σε αυτή την ιστορία.
3. ΚΑΙΡΟΙ ΤΑΡΑΓΜΕΝΟΙ, ΑΝΑΣΤΑΤΩΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ
Είναι άραγε τυχαίο ότι σήμερα, δύο χρόνια μετά, νιώθεις να σκάνε με θόρυβο όλα τα πένθη, οι πληγές και τα τραύματα; Καταρρακώθηκες ψυχολογικά, εξοντώθηκες υπαρξιακά.
Είχες εκπαιδευτεί να πιστεύεις ότι τίποτα έξω από εσένα δεν ευθύνεται για τη δυστυχία σου, ότι εσύ είσαι ο μοναδικός υπεύθυνος για οτιδήποτε καλό ή κακό σου συμβαίνει. Νιώθεις ενοχή που δεν προσαρμόζεσαι, το αντιλαμβάνεσαι ως ένδειξη αδυναμίας, ως προσωπική ανεπάρκεια. Νιώθεις προβληματικός που δεν συντονίζεσαι με τη νέα κανονικότητα. Που ακόμα σε πληγώνει.
Ατομική ευθύνη λοιπόν. Θα το πάρεις όλο επάνω σου και θα το μοιραστείς μόνο με τον ψυχολόγο σου μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα. Μόνος, θα βρεθείς να σηκώσεις στους ώμους ένα βάρος αδύνατο να το χωρέσεις, το βάρος όλης της ανθρωπότητας.
Η έρμη ψυχοθεραπεία ούτε προορίζεται ούτε είναι προετοιμασμένη για κάτι τέτοιο. Αλλά είναι το μόνο που έχεις διαθέσιμο και κάπου πρέπει να τα ακουμπήσεις όλα αυτά. Και τις υπαρξιακές και τις κοινωνικές και τις πολιτικές σου αγωνίες.
Κι ας μην έχεις κάνει ακόμα τη σύνδεση.
Είναι ακόμα όλα καμουφλαρισμένα ως φόβος, άγχος, κατάθλιψη. Σου φταίνε χίλια δυο πράγματα ή, συχνότερα, δεν ξέρεις τι σου φταίει, αλλά παρ’ όλα αυτά αντιστέκεσαι στη συνειδητοποίηση. “Όχι”, λες, “δεν μπορεί να ευθύνεται αυτό, δεν μπορεί να ευθύνονται αυτά τα δύο τελευταία χρόνια, κάτι άλλο θα φταίει, σίγουρα εγώ φταίω”.
Προβάλλεις αντίσταση γιατί διαισθάνεσαι την ανημπόρια σου μπροστά στις πραγματικές αιτίες, γιατί η ατομική ευθύνη όσο και αν σε βαραίνει όσο και αν “αθωώνει” τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, σου δίνει πίσω την τόσο πολύτιμη και συνάμα τόσο τραγικά απολεσθείσα αίσθηση του ελέγχου.
Εξάλλου φοβάσαι τη διάλυση του μύθου, την κατάρρευση του αφηγήματος.
Αρνείσαι να πιστέψεις ότι δεν νοιάζονται για σένα, σαν το μικρό παιδί που αδυνατεί να διανοηθεί ότι οι φροντιστές του δεν νοιάζονται για το καλό του. "Μπορεί να μην είναι πάντα σωστοί, αλλά με αγαπάνε και τέλος πάντων είναι οι μόνοι που έχω", σκέφτεται το μικρό παιδί. "Μπορεί ολοένα και περισσότερο να μην μοιάζει με δημοκρατία, αλλά τουλάχιστον δεν είναι ολοκληρωτισμός και τέλος πάντων είναι το μόνο που έχω", σκέφτεσαι κι εσύ.
Έχεις αποσυνδεθεί όχι μόνο από το περιβάλλον και τους άλλους ανθρώπους αλλά και από δικά σου κομμάτια εσωτερικά – από κάτι μέσα σου που είναι σαστισμένο και φοβισμένο, από κάτι μέσα σου που πονάει, που διαμαρτύρεται, που εξεγείρεται, κάτι που νιώθει προδομένο ή παραμελημένο. Έχεις ακόμα αποσυνδεθεί από τα κομμάτια μέσα σου που συμφωνούν με τους απέναντι.
Έχεις τεράστιο συσσωρευμένο θυμό. Που με κάθε αφορμή τον στρέφεις επάνω σου ή στους γύρω σου. Επειδή δεν ξέρεις τι να τον κάνεις.
Γι’ αυτό όποτε εμφανίζεται ένα ξεκάθαρο, απόλυτο κακό που παραβιάζει τη γνωστή και άγνωστη τάξη, ένα αποτρόπαιο έγκλημα ας πούμε, μια γυναικοκτονία ή παιδοκτονία, τότε επιτέλους μπορείς να απασφαλίσεις: να φωνάξεις, να βρίσεις, να τρομοκρατήσεις, να επιτεθείς.
Πόσα άλλα έχεις καταπιέσει; Πόσα ανάγκασες τον εαυτό σου να ανεχτεί; Πόσα λίγα ανέχτηκες στους άλλους; Υποτίθεται ότι όλα ήταν δικές σου “ελεύθερες” επιλογές, αλλά γιατί δεν το αισθάνεσαι έτσι;
Ποιος ξέρει τι αποτύπωμα έχει αφήσει πάνω σου και μέσα σου ο δικαιολογημένος ή μη εγκλεισμός; Η περιφορά της ύπαρξής σου με το μισό πρόσωπο καλυμμένο; Και στα παιδιά γύρω σου; Ποιος θα στο απαντήσει αυτό;
Εντάξει καταλαβαίνω, δεν είναι πλέον επίκαιρο να συζητάμε δημοσίως για αυτά. Στον ψυχολόγο λοιπόν. Εκεί ίσως υπάρχει ακόμα χώρος να εξακολουθήσεις να συζητάς για αυτά. Ίσως μπορέσεις εκεί να χωρέσεις όλο το σάστισμα και τον πόνο. Αρκεί ο ψυχολόγος σου να μην είναι περισσότερο σαστισμένος από σένα.
4. ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΔΕΙΝΑ
Έξω, στη δημόσια σφαίρα, η συζήτηση έχει μετακινηθεί, έχει ολοφάνερα αλλάξει η πίστα. Κάτι άλλο έχει προκύψει που σοκάρει και πληγώνει ακόμα περισσότερο, κάτι πιο φρικαλέο, πιο αδιανόητο, ακόμα πιο τρομακτικό, ακόμα πιο επιτακτικό.
Κάποιοι ήδη σου λένε ότι θα το αντέξουμε και αυτό, όπως κι άλλα ακόμα χειρότερα που θα έρθουν, χάρη στην προσαρμοστικότητα που επιδείξαμε και στην “εκπαίδευση” που λάβαμε (στον εγκλεισμό, στην πειθαρχία, στην αντοχή) την εποχή της πανδημίας.
Ο ψυχισμός σου καλείται να ευθυγραμμιστεί ξέπνοος και καταϊδρωμένος.
Με ανατριχιαστικά παρόμοιο κοινωνικοπολιτικό και επικοινωνιακό τρόπο, κλήθηκες πάλι να πάρεις θέση, να αλλάξεις για ακόμα μία φορά την εικόνα του προφίλ σου, να συνταχθείς με τους υπόλοιπους στην καινούργια σωστή πλευρά της ιστορίας.
Πώς να μην βρίσκεσαι σε κατάσταση μόνιμου σοκ;
Τα αφηγήματα διαδέχονται ταχέως το ένα το άλλο, το σημαντικό και επείγον του σήμερα αντικαθίσταται από κάτι ακόμα πιο σημαντικό και επείγον την επόμενη μέρα. Το προηγούμενο παύει να έχει σημασία. Η συνέχεια διακόπτεται. Μένεις κολλημένος σε αυτό που υπήρχε μέχρι χθες, ρίχνεσαι με πάθος στο καινούργιο, εξοργίζεσαι και με τα δύο ή αποφεύγεις εξολοκλήρου να τα σκέφτεσαι, και όλα αυτά την ίδια στιγμή. Ποια μάχη θα σου δώσει νόημα σήμερα; Και αν σου είχε δώσει νόημα η προηγούμενη μάχη, κρίμα για σένα, δεν μπορείς πια να συνεχίσεις να τη δίνεις, κάπου αλλού έχει μετακινηθεί το ενδιαφέρον πλέον.
Το καταλαβαίνω, κάθε φορά πιέζεσαι να υποστηρίξεις οποιοδήποτε είναι το καινούργιο θέμα που υποστηρίζουμε σήμερα. Πιέζεσαι να ανέβεις στο τρένο, στο άρμα, στη βάρκα, τέλος πάντων πιέζεσαι να μην μείνεις πίσω ή απέξω.
Γιατί, είπαμε, πρέπει να έχει ένα νόημα όλο αυτό αλλιώς κινδυνεύεις να “τρελαθείς”.
Είσαι όμως αρκετά λογικός ώστε να μην παριστάνεις το θεό, ξέρεις ότι το νόημα κατασκευάζεται συλλογικά, ότι "από μόνος του κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να νοηματοδοτήσει" (Gergen, 2016:242). Γιατί όμως δε δικαιούσαι κι εσύ να συμμετάσχεις σε αυτή την κατασκευή; Γιατί δε δικαιούσαι κι εσύ να είσαι μέρος αυτής της διαδικασίας;
Η ατζέντα κάθε φορά προσδιορίζεται από άλλους. Πολιτικοί, επιστήμονες, παντός είδους “ειδικοί” και δημοσιολογούντες με επιρροή, διαμορφώνουν το περιεχόμενο της κοινωνικής σκέψης, υποδεικνύουν τη σωστή ή τη λάθος πλευρά και το μόνο που καλείσαι εσύ να κάνεις είναι να συνταχθείς με το πολιτικά ορθό αφήγημα. Κανείς δεν σε προσκαλεί στο διάλογο, κανείς δεν έχει τη διάθεση να σε ακούσει, κανείς δεν σε περιμένει. Είτε θα προσχωρήσεις και θα στηρίξεις, είτε η ιστορία θα προχωρήσει χωρίς εσένα.
Φοβάσαι ότι θα μείνεις μόνος, το καταλαβαίνω. Έχεις την αίσθηση ότι η συστράτευση αυτή είναι ένας τρόπος να συν-υπάρχεις, ένας τρόπος να αισθάνεσαι ότι ανήκεις κάπου. Ασχέτως που τελικά είναι ψευδαίσθηση. Νομίζεις ότι μέσα στη ψηφιακή φούσκα είσαι μέλος μιας περίπου παγκόσμιας κοινότητας, αλλά είναι μόνο επίφαση κοινωνικότητας. Νομίζεις ότι συμμαχείς ή εναντιώνεσαι σε αληθινούς ανθρώπους αλλά στην πραγματικότητα αλληλεπιδράς με «άψυχα» ψηφιακά προφίλ. Στο τέλος βρίσκεσαι πάλι εκεί από όπου ξεκίνησες – μόνος με το βάρος των επιλογών σου.
5. ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΑΝΕΙΠΩΤΑ, ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΒΓΑΖΕΙ ΝΟΗΜΑ
Καταλαβαίνω πόσο δυσκολεύεσαι να μιλήσεις. Πόσο πιέζεσαι να καταθέσεις πρώτα τα διαπιστευτήριά σου (να δείξεις το πιστοποιητικό σου αν έχεις, να κάνεις δηλώσεις κατά του πολέμου, του ρατσισμού, του σεξισμού, της ομοφοβίας ή δηλώσεις υπέρ της δημοκρατίας, της επιστήμης, του ορθολογισμού), πόσο αυτολογοκρίνεσαι προκειμένου να δικαιούσαι να αρθρώσεις λόγο. Λες και υπάρχει ποτέ περίπτωση ένας λογικός άνθρωπος να υποστηρίξει ότι διαφωνεί με την προστασία της δημόσιας υγείας ή με το να έχουν όλοι οι άνθρωποι ίσα δικαιώματα ή ότι συμφωνεί να σκοτώνονται και να υποφέρουν άνθρωποι με οποιονδήποτε τρόπο.
Καταλαβαίνω ότι εσύ που αντιμετωπίζεις πρόβλημα επιβίωσης, που καταστράφηκες οικονομικά ή ψυχολογικά με τις καραντίνες, που στερήθηκες ανεπιστρεπτί τα όρια μεταξύ εργασιακής και ιδιωτικής ζωής με τις τηλε-εργασίες, εσύ που νιώθεις τη ζωή αβίωτη και σκέφτεσαι να βάλεις ένα τέλος, καταλαβαίνω ότι δεν πολυμιλάς για αυτά, ότι δεν διαμαρτύρεσαι τόσο πολύ για αυτά. Τουλάχιστον όχι όσο (νιώθεις ότι επιτρέπεται να) διαμαρτύρεσαι για ζητήματα αποϊδεολογικοποιημένα και “ανώδυνα” πολιτικά – την κλιματική αλλαγή, τα γενικώς και αορίστως ανθρώπινα δικαιώματα, την παγκόσμια ειρήνη, τα δικαιώματα των ζώων, τον σεξουαλικό αυτοπροσδιορισμό ή τις ταυτότητες του φύλου.
Η κανονικότητα έχει ενδυθεί άλλο νόημα. Έννοιες όπως η δημοκρατία και η ελευθερία επίσης. Όλες οι σταθερές σου, όλα όσα πλαισίωναν και οριοθετούσαν την ύπαρξη σου στον κόσμο -οι ρόλοι, οι αξίες, οι κανόνες- φαίνεται να έχουν αποδομηθεί, σχετικοποιηθεί ή απογυμνωθεί από την πρότερη σημασία τους.
Μπερδεύεσαι και ο ίδιος με τις αντιφάσεις στις θέσεις σου – να υπερασπίζεσαι την ειρήνη και τη ζωή ζητώντας πόλεμο και θάνατο, να υπερασπίζεται τα δικαιώματα όλων αλλά όχι, ας πούμε, εκείνων που υπερασπίστηκαν το δικαίωμα στο αυτεξούσιο του σώματός τους, να υπερασπίζεσαι την ελευθερία της έκφρασης αλλά να δέχεσαι τη λογοκρισία και ποινικοποίηση κάθε διαφορετικής ή μειοψηφικής άποψης.
Καταλαβαίνω να οδηγείσαι σε παράλυση και παθητικοποίηση τελικά. Να μην εμπιστεύεσαι την κρίση σου, τη λογική σου, ακόμα και τις ίδιες τις αισθήσεις σου. Να μην μπορείς να συνθέσεις ένα συνεκτικό αφήγημα που να εμπεριέχει τις καινούργιες εμπειρίες σου. Ένα πλήθος χαοτικές, παράλληλες πραγματικότητες στριμώχνονται μπροστά στην οθόνη σου. Ένα πλήθος αντιφατικές, αλληλοαναιρούμενες πληροφορίες συσσωρεύονται στο μυαλό σου. Πόσα να πιστέψεις από όσα ακούς, από όσα βλέπεις; Ποιος σου λέει αλήθεια και ποιος ψέματα; Ποιος είναι ο λογικός και ποιος ο παραπλανημένος; Εσύ ή οι απέναντι;
Πάλι με τον ψυχολόγο σου θα μοιραστείς το βίωμα της ανασφάλειας, της αβεβαιότητας, της ανησυχίας, το φόβο του θανάτου ιδίως. Που φυσικά είναι ανεστραμμένος φόβος για τη ζωή. Έχεις ψυχοσωματικά και κρίσεις πανικού. Η σχέση με τον εαυτό σου έχει πληγεί, η σχέση με τους άλλους έχει διαρραγεί, η σχέση με την πραγματικότητα έχει παραμορφωθεί.
Διαβάζεις άρθρα “ψυχολογίας” για το πώς να έχεις ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα, για το πώς να βρεις τον εαυτό σου εν καιρώ πανδημίας ή πώς να μην τον χάσεις εν καιρώ πολέμου, αλλά σου φαίνονται παιδαριώδη, αφελή, άχρηστα, ξεπερασμένα – ίσως και ύποπτα.
Έχεις εγκαταλείψει πια την προσπάθεια να βρεις το νόημα της ζωής, να αναρωτηθείς έστω αν η ζωή είναι άξια να βιωθεί. Οι καιροί είναι ταραγμένοι, η φιλοσοφική αναζήτηση, εκτός από ανεπίκαιρη και παρωχημένη, είναι επίσης πολυτέλεια ανεπίτρεπτη και περιττή. Έχεις επικεντρωθεί απλώς στην αυτοσυντήρηση, στη σκέτη επιβίωση, σε ένα πλαίσιο ζωής απογυμνωμένο από κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενο, έρμαιο στην άσκηση κάθε εξουσίας, σε αυτό που λέγεται “γυμνή ζωή” (Agamben, 2005).
Με το ζόρι προσαρμογή στη νέα κανονικότητα αυτός σου λένε ότι είναι ο μοναδικός δρόμος. Με το ζόρι να συνδεθείς με μία πραγματικότητα που σου επιβάλλεται, να συνηθίσεις σε μια μόνιμη “κατάσταση εκτάκτου ανάγκης”, σε έναν κόσμο που σου φαίνεται ανοίκειος.
Καταλαβαίνω ότι οι ουσίες, η κατάχρηση ψυχοφαρμάκων και κάθε είδους άλλοι εθισμοί προσφέρουν μια ανακούφιση, μια δυνατότητα φυγής και μια διέξοδο. Καθιστούν, πρόσκαιρα έστω, την ανοίκεια πραγματικότητα υποφερτή και βιώσιμη. Και ίσως το βασικότερο, προσφέρουν ένα διάλειμμα, μια ανάπαυλα στην εξαντλητική σου προσπάθεια να δείχνεις “φυσιολογικός”.
Με υπαρξιακούς όρους, το βίωμά σου προσιδιάζει σε "οντολογική ανασφάλεια", σε εκείνη την κατάσταση όπου το άτομο: "… μπορεί να αισθάνεται περισσότερο μη-πραγματική παρά πραγματική οντότητα· στην κυριολεξία περισσότερο νεκρό παρά ζωντανό· αβέβαια διαφοροποιημένο από τον υπόλοιπο κόσμο, ώστε η ταυτότητα κι αυτονομία του να αμφισβητείται συνέχεια· μπορεί να στερείται την εμπειρία της χρονικής του συνέχειας και να μην κατέχει σταθερή αίσθηση της προσωπικής του συνέπειας και συνοχής. Μπορεί να αισθάνεται μάλλον ανυπόστατο παρά με υπόσταση και ανίκανο να βεβαιωθεί αν το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένο είναι γνήσιο, καλό και με αξία" (Laing, 1975:51).
Σε καταλαβαίνω να ονειρεύεσαι κάποια επιστροφή, αλλά πού;
Προσποιείσαι ότι επιθυμείς να επιστρέψεις στην παλιά κανονικότητα και ότι τότε τα πράγματα είχαν περισσότερο νόημα – αλλά αυτό είχε ήδη αρχίσει να ξεφτίζει πριν ξεσπάσουν όλα αυτά.
Συνειδητοποιείς ότι υπήρχε από πριν το λάθος, απλώς δεν φαινόταν. Το συγκαλύπταμε. Είχαμε ήδη αρχίσει να νιώθουμε κενό, να υποφέρουμε από έλλειψη νοήματος καιρό πριν προκύψουν τα σημερινά δεινά.
Η νέα κανονικότητα απλώς ανέδειξε την ψυχολογική και κοινωνική ένδεια που προϋπήρχε και μάλιστα την επιτάχυνε. Η πρότερη κατανόηση για τη ζωή, την κοινωνία, ακόμα και για το τι σημαίνει άνθρωπος αποδεικνύεται άχρηστη στην παρούσα ιστορική συγκυρία.
Η παλιά κανονικότητα, εξοικειώνοντάς σε με τα ιδεολογικά και τεχνολογικά εργαλεία της, έστρωνε ήδη εν αγνοία σου το δρόμο προς τη νέα κανονικότητα: αν αντιμετωπίζεις ψυχολογικά προβλήματα η λύση είναι μια ψυχιατρική συνταγή, αν αντιμετωπίζεις εργασιακά προβλήματα η λύση είναι να γίνεις περισσότερο ανταγωνιστικός, αν βιώνεις αίσθηση κενού, μοναξιάς ή ανίας η λύση είναι να στραφείς στην κατανάλωση, να χαθείς στο διαδίκτυο ή να πάρεις ναρκωτικά.
Ψυχολογικά αποδυναμωμένος και ενοχοποιημένος, κοινωνικά και πολιτικά ανέστιος και αποξενωμένος, ιδεολογικά και μεθοδολογικά αθωράκιστος, κλήθηκες να αντιμετωπίσεις κρίσεις κολοσσιαίων διαστάσεων.
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ – ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ
Η ψυχοθεραπευτική εμπειρία: Αποδομήστε και αναδομήστε την ιστορία σας, βρείτε τη θέση σας στον χώρο και στον χρόνο και γίνετε όλα όσα μπορείτε να γίνετε.
6. ΣΧΑΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ, ΠΟΛΩΣΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ
Κάτι μέσα σου αντιδρά, αλλά επιλέγεις να κρατήσεις για τον εαυτό σου τις όποιες αντιρρήσεις, αμφισβητήσεις ή επιφυλάξεις. Γιατί, είπαμε, δεν αντέχεις να πληρώσεις το τίμημα να στοχοποιηθείς ως ψεκασμένος ή οπισθοδρομικός. Και κυρίως επειδή επιθυμείς να είσαι, και όντως είσαι, καλός άνθρωπος – πώς να αρθρώσεις εναντιωματικό λόγο όταν μιλάμε για την προστασία ευπαθών, ηλικιωμένων, αμάχων ή κάθε είδους θυμάτων; Ποιος λογικός άνθρωπος θα διανοείτο να το κάνει αυτό;
Σε καταλαβαίνω που μόνο στον ψυχολόγο σου βρίσκεις το θάρρος να τα πεις. Ελπίζω τουλάχιστον εκείνος να μπορεί να σε ακούσει χωρίς να τον εμποδίζουν οι όποιες δικές του αγκυλώσεις. Ελπίζω ακούγοντας τις μεταφυσικές και κοινωνικοπολιτικές σου ανησυχίες, να έχει την τόλμη, την ετοιμότητα και ικανότητα να αναρωτηθεί μαζί σου το “γιατί” των προβλημάτων σου πριν περάσετε στο “πώς” της διαχείρισης.
Καταλαβαίνω ότι έχεις μάθει να αντιλαμβάνεσαι ως ανεπιθύμητα τα αρνητικά σου συναισθήματα. Ότι νιώθεις ένοχος γι’ αυτά ή ακόμα και πίεση να τα μετατρέψεις σε θετικά (Cabanas & Illouz, 2020). Όμως η αβεβαιότητα, η αγωνία, ο φόβος, η απώλεια του ελέγχου, η συσσωρευμένη οργή, ακόμα και η απελπισία μπορούν να γίνουν το υπόστρωμα για κάτι καινούργιο, ενώ με το κουκούλωμα ή την άρνησή τους υπάρχει ο κίνδυνος να γεννηθεί κάτι τερατώδες.
Το καταλαβαίνω να αισθάνεσαι τρομοκρατημένος.
Όμως είναι “λογικό” να ξυπνάνε με ένταση και αποδιοργανωμένο χαρακτήρα ψυχολογικά προβλήματα που στις προηγούμενες ομαλότερες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες ήταν κάπως θαμμένα, κάπως τακτοποιημένα, κάπως ρυθμισμένα, κάπως υπό έλεγχο.
Είναι ανθρώπινο μπροστά σε τέτοιας φύσεως τραύματα και απώλειες να νιώθεις αποσυνδεδεμένος, αποσυντονισμένος, καταρρακωμένος, ότι τίποτα δεν έχει νόημα. Είναι “λογικό»” να είσαι τόσο μπλοκαρισμένος και τόσο μουδιασμένος που αδυνατείς να σκεφτείς. Είναι εντάξει και να κλάψεις.
Μόνο μην κάνεις το λάθος να επιβάλλεις στον ψυχισμό σου την εσωτερική σχάση, τον μανιχαϊσμό που επικρατεί εκεί έξω, την πόλωση που επιβάλλεται παντού. Επίτρεψε στον εαυτό σου να συνθέσει όλα όσα βιώνεις σε ένα συνεκτικό σχήμα, να αντικρίσει το βίωμα του ολόκληρο, να δει πόσο θολά είναι τα όρια μεταξύ καλού και κακού, ηθικής και μη ηθικής, αγάπης και μίσους. Και τότε θα αντιληφθείς πόσο τεχνητή και κατασκευασμένη είναι η ιδεολογική πόλωση. Τότε ακόμα και οι “εχθροί” σου δεν θα σου φαίνονται τόσο διαφορετικοί, θα νιώσεις πόσο εξίσου φοβισμένοι και σαστισμένοι είναι, θα δεις που θα αναγνωρίσεις ακόμα και δικά σου κομμάτια σε εκείνους.
7. ΕΠΙΛΟΓΟΣ: ΠΟΤΕ ΘΑ ΜΙΛΗΣΕΙΣ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ;
Είναι κεφαλαιώδους σημασίας λοιπόν να νιώσεις όλα σου τα συναισθήματα, ακόμα και τα αρνητικά, ακόμα και εκείνα, ιδίως εκείνα, που δεν είναι πολιτικώς ορθά. Ξέρω ότι θέλεις να είσαι ευγενικός, ανεκτικός, προσεκτικός να μην προσβάλεις κανέναν, αλλά αν δεν τα νιώσεις θα σε κατακλύσουν, θα σε αποδιοργανώσουν ή θα σε απελπίσουν. Το καταλαβαίνω να φοβάσαι, είναι άλλωστε επικίνδυνο να εκφράζεσαι ελεύθερα σήμερα, αλλά πρέπει να βρεις έναν τρόπο να τα βγάλεις από μέσα σου.
Στο λέω τόσο επιτακτικά γιατί εμένα μου φαίνονται ύποπτοι οι άνθρωποι που μοιάζουν πολύ προσαρμοσμένοι, ανησυχώ για εκείνους. Είναι άλλωστε γνωστό από παλιά ότι: "Δεν είναι δείγμα υγείας να είσαι καλά προσαρμοσμένος σε μια βαθιά άρρωστη κοινωνία" (Κρισναμούρτι).
Σε καταλαβαίνω που διστάζεις να κανονικοποιήσεις ή και να νοηματοδοτήσεις τη δυσπροσαρμοστικότητά σου ως κάτι θετικό. Σε σχέση όμως με την ψυχαναγκαστική προσποίηση ότι όλα είναι τακτοποιημένα και ρυθμισμένα, που συχνά φτάνει να θυμίζει “οριακή διαταραχή” ή «υστερία”, η δική σου δυσκολία προσαρμογής είναι, αν μη τι άλλο, αυθεντική και περισσότερο σε συμφωνία με την μη-κανονική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο κόσμος.
Χρειάζεται να διαχειριστείς με μία νέα θεραπευτική προσέγγιση τα τραύματά σου, τα νέα δεδομένα, τις νέες απόκοσμες εμπειρίες. Να δημιουργήσεις ένα νέο αφήγημα που θα έχει νόημα για εσένα προσωπικά. Που θα το αντιπαραθέσεις στη μία και μοναδική, περιοριστική αφήγηση που προσφέρεται ή επιβάλλεται. Και το νόημα αυτό χρειάζεται οπωσδήποτε να το μοιραστείς με τους άλλους. Γιατί πρέπει να φροντίσεις να επανασυνδεθείς ουσιαστικά με τους ανθρώπους. Και μάλιστα στον αληθινό, στον υλικό κόσμο.
Καταλαβαίνω ότι αυτή τη στιγμή αισθάνεσαι αποπροσανατολισμένος ή ακόμα χειρότερα αισθάνεσαι ότι είσαι ολότελα χαμένος, όμως είναι επιτακτική ανάγκη να σώσεις τον εαυτό σου και να στοχαστείς νέες δυνατότητες. Εκτός αν συναινείς και προσφέρεσαι ως πειραματόζωο στην προσπάθεια να κατασκευαστεί (αν δεν κατασκευάζεται ήδη…) ένας νέος τύπος ανθρώπου, ένας μετα-άνθρωπος, περισσότερο “εξελιγμένος” από σένα και απαλλαγμένος από τα δικά σου ανθρώπινα μεν αλλά τόσο ενοχλητικά ελαττώματα, ο οποίος θα διαβιεί με άνεση στο υπό διαμόρφωση μετα-περιβάλλον και θα προσαρμόζεται αποτελεσματικότερα στην υπό διαμόρφωση μετα-πραγματικότητα.
Ποια είναι η ευθύνη σου λοιπόν; Ποιο είναι το ηθικό σου χρέος; Απέναντι στον εαυτό σου, στους άλλους, στον κόσμο;
Εγώ ξέρω ότι πρέπει να τολμάμε να σκεφτόμαστε. Κριτικά και λογικά.
Κι ακόμα ξέρω ότι πρέπει να φροντίζουμε τους εαυτούς μας.
Ξέρω κι άλλα πολλά. Όπως κι εσύ.
Να αρχίσουμε να μιλάμε σιγά σιγά. Να αρχίσουμε πάλι να παράγουμε νόημα.
* Σύμφωνα με τη θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας του Leon Festinger, “όταν δύο γνωστικά στοιχεία – παρόντα στο κοινωνιογνωστικό πεδίο του υποκειμένου – είναι ασύμβατα μεταξύ τους, όταν δηλαδή η ύπαρξη του ενός αναιρεί την ύπαρξη του άλλου, τότε δημιουργείται μια κατάσταση ανισορροπίας (γνωστική ασυμφωνία), την οποία το υποκείμενο έχει την τάση να αμβλύνει ή να εξουδετερώνει είτε αυξάνοντας τον αριθμό των γνωστικών σύμφωνων μεταξύ τους στοιχείων είτε αλλοιώνοντας το ένα από τα δύο ασύμφωνα γνωστικά στοιχεία έτσι ώστε να καταστεί γνωστικά σύμφωνο με το άλλο κ.ο.κ.”. Παπαστάμου, Στ. (2001). Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία: Επιστημολογικοί Προβληματισμοί και Μεθοδολογικές Κατευθύνσεις. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Σελ. 63.
** Ως ψυχολογιοποίηση εννοείται “η κανονιστικά επιλεκτική εγκαθίδρυση μιας αιτιακής σχέσης ανάμεσα στο συγκρουσιακό μειονοτικό λόγο ή στη συγκρουσιακή μειονοτική συμπεριφορά και τα (υποτιθέμενα) ψυχολογικά χαρακτηριστικά του μειονοτικού φορέα, που τον εκφέρει ή την υλοποιεί”. Παπαστάμου, Στ. (2001). Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία: Επιστημολογικοί Προβληματισμοί και Μεθοδολογικές Κατευθύνσεις. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Σελ. 91.
Yalom, I. D. (2020). Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία. Αθήνα: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ.
Gergen, K. J. (2021). Η Σχεσιακή Ύπαρξη. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.
Λίποβατς, Θ. (2021). Κριτική του Μετανεωτερικού Λόγου. Αθήνα: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ.
Gergen, K. J. (2016). Θεραπευτικές Πραγματικότητες. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.
Agamben, G. (2005). Homo Sacer – Κυρίαρχη Εξουσία και Γυμνή Ζωή. Αθήνα: ΕΚΔΟΣΕΙΣ SCRIPTA.
Laing, R. D. (1975). Ο Διχασμένος Εαυτός. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.
Cabanas, E. & Illouz, E. (2020). Ευτυχιοκρατία. Αθήνα: Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ.
van Deurzen, E. (2011). Η Ψυχοθεραπεία και η Αναζήτηση της Ευτυχίας. Αθήνα: Εκδόσεις Κοντύλι.
Μελάς, Κ. & Παπαμιχαήλ, Γ. (2016). Το Ανυπόφορο Βουητό του Κενού: Όψεις της Μετανεωτερικότητας στην Ελληνική Κοινωνία. Αθήνα: Εκδόσεις ΑΓΓΕΛΑΚΗ.
4 Σχόλια
Με άγγιξε πολύ το κείμενο σας!
Από την έναρξη της “πανδημίας” ένιωσα την αναγκαιότητα του να αντισταθώ στη συνήθεια και σε αυτό που επέβαλε η ” κοινή λογική”. Προσαρμογή και ανθεκτικότητα. Δεν ήθελα να συνηθίσω στη χρήση της μάσκας, δεν ήθελα να αισθάνομαι άνετα μέσα σε όλο αυτό τον παραλογισμό, δεν ήθελα να φέρομαι σαν να είναι ολα φυσιολογικά. Σιγά σιγά, έχανα όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον μου στο να μοιραστώ τις σκέψεις μου και τις ανησυχίες μου με άλλους ανθρώπους, κυρίως με εκείνους που έδειχναν καλά προσαρμοσμένοι στη νέα πραγματικότητα του πιστοποιητικού ” υγειονομικής καθαρότητας” και κλεινόμουν όλο και περισσότερο στον εαυτό μου. Επιπλέον αυτή η καθημερινή προσπάθεια να αντισταθώ στον φόβο και ταυτόχρονα να συνεχίσω να είμαι λειτουργική, με κούρασε ψυχικά και σωματικά.
Αυτό που με κράτησε και με κρατάει ακόμα είναι η έμφυτη τάση μου να ψάχνω να βρω το βαθύτερο νόημα σε καθετί και να τα αξιοποιώ για την προσωπική μου εξέλιξη και αυτοβελτίωση.
Ευχαριστώ για αυτό το μοίρασμα!
Κατερίνα.
Κατερίνα πραγματικά με συγκίνησε το σχόλιό σας.
Ιδίως η φράση σας για το πόσο εξαντλητική ήταν η καθημερινή προσπάθεια να αντισταθείτε στο φόβο και ταυτόχρονα να είστε λειτουργική, νομίζω ότι είναι αποκαλυπτική του τιμήματος που καλείται να πληρώσει κάθε άνθρωπος που έχει αποφασίσει να διάγει το βίο του ενσυνείδητα και αυθεντικά. Με συγκίνησε ακόμα το πόσο φαίνεται να μείνατε πιστή στις αξίες σας και σε επαφή με τις ανάγκες σας παρόλη τη μοναξιά που συμπεραίνω ότι είχε αυτή η στάση.
Τέλος, σαν να έχω την αίσθηση ότι η κατακλείδα σας για το νόημα και την προσωπική εξέλιξη αφήνει να εννοηθεί ότι το τίμημα που ανέφερα παραπάνω αξίζει τον κόπο προκειμένου να μην χάσουμε τον εαυτό μας…
Σας ευχαριστώ που καταθέσατε τις σκέψεις σας, είναι χαρά και τιμή για μένα να έχω συνομιλητές ανθρώπους σαν εσάς.
Ανησύχησα μήπως είμαι από αυτούς που έχουν απωθήσει ή εκλογικεύσει τις ασυνέπειες, τις αντιφάσεις, τους παραλογισμούς… Δεν ξέρω τελικά. Θα μπορέσετε ίσως να μου πείτε εσείς μόλις πω αυτά που νομίζω ότι ξέρω. Ξέρω λοιπόν πως έχω κρατήσει αποστάσεις από τα επίσημα αφηγήματα, από την πανδημία ως την παιδοκτονία. Δεν κυνηγώ τις ειδήσεις, ακόμα κι αν με κυνηγούν αυτές. Δεν περιμένω να μου μάθουν ποιο είναι το νόημα που έχουν αυτά που συμβαίνουν, το νόημα θα το βρω ή δε θα το βρω μόνη μου ή συζητώντας με ανθρώπους που αγαπώ και εμπιστεύομαι. Μαθαίνω τα γεγονότα, συνήθως από τα δελτία στη νοηματική, γιατί φαίνεται πως δεν θεωρείται, ευτυχώς, απαραίτητο οι κωφοί να «ακούν» Όλους τους Διαθέσιμους Ειδικούς, ή αρκούμενη στους τίτλους των ειδήσεων. Πολιτικά απογυμνωμένη και ιδεολογικά απομαγευμένη υπήρξα πολύ νωρίτερα από τα 60 μου, οπότε και επέλεξα να είμαι μια υπερήφανη κοινωνικά «αποξενωμένη» κυρία που εργάζεται σε ένα ακριτικό και δυσπρόσιτο νησάκι. Αυτό που είχα και που έχασα είναι μια εικόνα για το μέλλον. Το δικό μου, του παιδιού μου, του κόσμου. Και νοιώθω σα να στερήθηκα το τέλος της πολύ όμορφης και συγκινητικής ταινίας της ζωής μου. Τώρα θα ζω σκηνή τη σκηνή, χωρίς να ξέρω σε τι είδους ταινία υπάρχω. Πιστεύω όμως στο Θεό, Εκείνος έχει εικόνα του μέλλοντός μας. Εμείς έχουμε ό,τι καταφέραμε να σώσουμε όλον αυτό τον καιρό, τον Έως Τώρα. Το έχουμε όμως!
Σας ευχαριστώ που με «αναγκάσατε» να μιλήσω
Βιβή Μ.
Αγαπητή συνονόματη, με λίγη καθυστέρηση, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω θερμά για την τιμή να καταθέσετε τα σχόλιά σας στο άρθρο μου. Με συγκίνησε η τόλμη σας, η στάση σας απέναντι στη ζωή και, αν μου επιτρέπετε, η σοφία που αποπνέουν τα γραφόμενά σας. Αντιλαμβάνομαι τη θλίψη σας για την απώλεια ζωντανών εικόνων για το μέλλον, συνάμα όμως νιώθω και τη δύναμη και αισιοδοξία (;) σας καθώς διαφυλάσσετε και υπερασπίζεστε το “ως τώρα”, καθώς επικεντρώνεστε στο σήμερα και καθώς εμπιστεύεστε για το παρακάτω εκείνο που είναι έξω από τον έλεγχό μας. Να είστε καλά και πάλι σας ευχαριστώ που θελήσατε να μιλήσετε.