Μια Ψυχιατρική Προσέγγιση της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας

Η Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας (ΟΔΠ) (Borderline Personality Disorder) ανήκει στην λεγόμενη Ομάδα Β των διαταραχών προσωπικότητας η οποία περιλαμβάνει άτομα που εμφανίζονται ως ιδιαίτερα δραματικά, συναισθηματικά ή απρόβλεπτα (APA, 2013). Πρόκειται για διαγνωστική κατηγορία που παραδοσιακά προκαλεί αμφιθυμία στους κλινικούς – η φήμη ότι το προσωπικό στις κλινικές νοσηλείες χωρίζεται στα δύο με τους μισούς να λατρεύουν τους “οριακούς ασθενείς” και τους άλλους μισούς να τους απεχθάνονται, είναι χαρακτηριστική.

Σύμφωνα με μια ψυχιατρική οπτική, η διάγνωση της ΟΔΠ αναφέρεται σε ένα διάχυτο πρότυπο αστάθειας στις διαπροσωπικές σχέσεις, στην αυτοεικόνα και τα συναισθήματα του ατόμου καθώς και σε έκδηλη παρορμητικότητα, ένα σύνολο χαρακτηριστικών που είναι εμφανή ήδη στην αρχή της ενήλικης ζωής.

Η κλινική εικόνα της ΟΔΠ περιλαμβάνει απεγνωσμένες προσπάθειες αποφυγής μιας πραγματικής ή φανταστικής εγκατάλειψης, καθώς το “οριακό” άτομο έχει έντονη ανάγκη από την παρουσία των άλλων και είναι εξαιρετικά ευαίσθητο στις αλλαγές. Στις διαπροσωπικές του σχέσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται από ένταση και αστάθεια, κυριαρχούν οι εναλλαγές ακραίας εξιδανίκευσης και υποτίμησης. Το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τους άλλους ανθρώπους με όρους “άσπρο-μαύρο”, ενώ το συναίσθημα και η συμπεριφορά του αλλάζει ξαφνικά από δοτικότητα και ενθουσιασμό σε απόσυρση και απρόσφορο θυμό όταν θεωρήσει ότι εγκαταλείπεται. Ο θυμός αυτός δε είναι αδύνατο να ελεγχθεί και το άτομο εκδηλώνει εκρήξεις οργής και εμπλέκεται σε διαπληκτισμούς.

Επίσης η ταυτότητά του είναι διαταραγμένη που σημαίνει ότι έχει ασταθή αίσθηση εαυτού με έντονες διακυμάνσεις στην αυτοεικόνα που συχνά φτάνουν να κλονίσουν τη βασική αίσθηση ύπαρξης με αποτέλεσμα το άτομο να νιώθει ότι “δεν υπάρχει καθόλου”. Αυτή η αίσθηση αστάθειας εξηγεί και τις συχνά δραματικές και συχνές αλλαγές στα ενδιαφέροντα, στους στόχους και στις αξίες του “οριακού” ατόμου.

Οι άνθρωποι με ΟΔΠ είναι συναισθηματικά ασταθείς και μπορεί η διάθεσή τους από ήρεμη να αλλάξει αντιδραστικά σε μελαγχολία, θυμό, ευερεθιστότητα ή άγχος, σύντομης συνήθως διάρκειας. Πολύ συχνά γίνεται εμφανής μια χρόνια αίσθηση κενού. Εμφανίζεται επίσης παρορμητικότητα η οποία εκφράζεται με αυτοκτονικότητα, αυτοτραυματισμούς αλλά και με διαταραχές στην πρόσληψη τροφής, χρήση ουσιών και επικίνδυνες συμπεριφορές. Οι επανειλημμένες απόπειρες αυτοκτονίας και οι αυτοακρωτηριασμοί είναι το πιο ανησυχητικό σύμπτωμα (μέχρι και 10% των “οριακών” ατόμων καταλήγει) και προκύπτει ως απάντηση σε αρνητικές συναισθηματικές εμπειρίες ή ως απέλπιδα προσπάθεια χειρισμού του περιβάλλοντος.

Τέλος, υπό συνθήκες έντονου στρες το “οριακό” άτομο μπορεί να εκδηλώσει ψυχωτικού τύπου συμπτώματα, όπως παρανοειδή ιδεασμό, ιδέες αναφοράς ή συσχέτισης, καθώς και αποσυνδετικά συμπτώματα, τα οποία όμως είναι παροδικά.

Συνολικά, η Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας συνθέτει μια γενικευμένη δυσπροσαρμοστικότητα (φυσικά με διαφοροποιήσεις ανά άτομο) η οποία γίνεται εμφανής σε όλα τα πλαίσια (επαγγελματικά, κοινωνικά, οικογενειακά ή άλλα), με επιπλέον προβλήματα συναισθηματικών και διατροφικών διαταραχών, χρήσης ουσιών, κατάχρησης ψυχοφαρμάκων και αυξημένο κίνδυνο θανάτου ή αναπηρίας λόγω της αυτοκαταστροφικότητας. Η πορεία της διαταραχής εξελίσσεται με υφέσεις και εξάρσεις ενώ συνήθως καταγράφεται καλυτέρευση με το χρόνο.

Οι παράγοντες επικινδυνότητας αφορούν σωματική και σεξουαλική κακοποίηση, παραμέληση και απώλεια ή/και αποχωρισμό από τους γονείς κατά την παιδική ηλικία. Ο επιπολασμός ανέρχεται στο 2% του γενικού πληθυσμού και υπάρχει σημαντική υπερεκπροσώπηση των γυναικών σε σχέση με τους άντρες (APA, 2013).

Ως προς το αν υπάρχει έμφυλη διαγνωστική προκατάληψη στην ψυχιατρική διάγνωση της Οριακής Διαταραχής, η κλινική ψυχολόγος Gillian Proctor ισχυρίζεται ότι η κλινική οντότητα της ΟΔΠ είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα της ιστορικής τάσης να εννοιολογούνται ως “τρέλα”, αποκλίνουσα συμπεριφορά ή ψυχική διαταραχή οι συμπεριφορικές εκδηλώσεις των γυναικών που δεν εμπίπτουν στην κοινωνικά κατασκευασμένη αποδεκτή συμπεριφορά για το φύλο (Proctor, 2007).