Κοινωνικές σκέψεις, πολιτικές θέσεις και ψυχολογικές διαψεύσεις στο μεταίχμιο της λήξης μιας πανδημίας και της έναρξης ενός πολέμου…
Όταν επί δεκαετίες έχουμε γαλουχηθεί και υιοθετήσει άκριτα όλα τα ιδεολογήματα περί της γραμμικής αέναης προόδου, της απαλλαγής όλων των δεινών μέσω της τεχνολογίας και της επιστήμης, της ορθολογικής τεχνοκρατικής διαχείρισης των προβλημάτων, της “φυσικότητας” των ατομικών δικαιωμάτων και της ελευθερίας (της αγοράς…), εκείνο που συμβαίνει μπροστά σε “τυχαία” συμβάντα όπως μια πανδημία ή ένας πόλεμος είναι πανικός και γενικευμένη γνωστική σύγχυση.
Όταν έχουμε εσωτερικεύσει ως “φυσική” την υφιστάμενη εκδοχή του κόσμου (έστω υποστηρίζοντας χλιαρά επιμέρους αλλαγές του), αδυνατούμε να σκεφτούμε κριτικά σε τέτοιες “ανώμαλες” συνθήκες και να εντοπίσουμε πού είναι το λάθος.
Εγκλωβισμένοι μέσα στις παράλληλες ιντερνετικές και μηντιακές πραγματικότητες, αδυνατούμε να διακρίνουμε πού κρύβεται το ψέμα και πού η αλήθεια, ποιοι είναι οι φίλοι και ποιοι οι εχθροί μας, πώς τελικά να συνθέσουμε το πλήθος των αντιφατικών και παράδοξων πληροφοριών σε ένα συνεκτικό γνωστικό σχήμα που να έχει νόημα.
Εν κατακλείδι, όταν εμφορούμενοι κυρίως από τα συναισθήματά μας υπερασπιζόμαστε με πάθος (νομίζοντας μάλιστα ότι δεν αρθρώνουμε πολιτικό λόγο εκείνη την ώρα και χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη μας τις συνέπειες) κάποιον αφηρημένο “ανθρωπισμό”, μια οικουμενική “ειρηνική” συνύπαρξη ή την πραγμάτωση του μοναδικού ατομικού δυναμικού μας (οι ψυχολόγοι έχουν μεγάλη ευθύνη εδώ με την ατομοκεντρική εμμονή τους), τότε είναι μοιραίο να βραχυκυκλώνουμε μπροστά στην εμφάνιση της Ιστορίας και της Πολιτικής.
Τι κάνουμε τότε οι άνθρωποι;
Το πιθανότερο είναι ότι αναζητούμε εναγωνίως την πολιτικά ορθή θέση γιατί ο φόβος να χαρακτηριστούμε αιρετικοί, αναχρονιστικοί, να περιθωριοποιηθούμε και να βρεθούμε στη συνωμοσιολογική ή στη λάθος πλευρά της Ιστορίας είναι ψυχολογικά και κοινωνικά δυσβάσταχτος.
Τι γίνεται όμως όταν τα θεωρητικά και μεθοδολογικά εργαλεία που ακονίσαμε κατά το προηγούμενο διάστημα (η πίστη στον “ορθό λόγο”, η δήθεν αντικειμενικότητα της “επιστήμης”, οι στρωμένες με καλές προθέσεις αλλά ρομαντικές διακηρύξεις περί αλληλεγγύης) αποδεικνύονται άχρηστα ή έστω ανεπαρκή σε αυτή τη νέα φάση;
Τι γίνεται όταν η ανάλυση, ερμηνεία και κατανόηση της κατάστασης απαιτεί ιστορικά και πολιτικά εργαλεία τα οποία όμως δε διαθέτουμε είτε επειδή δεν τα αναπτύξαμε ποτέ είτε επειδή έχουν σκουριάσει μετά από χρόνια αχρηστίας;
Η εύκολη ( ; ) επιλογή είναι να λύσουμε την συντριπτική γνωστική ασυμφωνία* συμπορευόμενοι με τον κυρίαρχο εξουσιαστικό Λόγο και να εκλογικεύσουμε στη συνέχεια την συμπόρευση και υποταγή μας. Ο ψυχισμός άλλωστε έχει απίστευτες δυνατότητες άρνησης και διαστρέβλωσης** οποιαδήποτε εμπειρίας αδυνατούμε να αντέξουμε ή να διαχειριστούμε (η ψυχολογία εδώ έχει φανεί χρήσιμη αναδεικνύοντας αυτούς τους μηχανισμούς).
Επειδή λοιπόν βρισκόμαστε συναισθηματικά τρομοκρατημένοι, ιδεολογικά ξεγελασμένοι και ψυχολογικά απειλημένοι. Επειδή πριν προλάβουμε να προσαρμοστούμε στη Νέα Κανονικότητα εμφανίζεται μια ακόμα πιο νέα Νέα Κανονικότητα και δεν ξέρουμε πού να την χωρέσουμε. Για όλα αυτά τα επειδή και προκειμένου να αποφύγουμε τον υπαρξιακό κατακερματισμό, καταλήγουμε με έναν λιγότερο ή περισσότερο αθώο τρόπο να προκρίνουμε και να χειροκροτούμε, αρχικά τον περιορισμό των ελευθεριών μας (περίπτωση πανδημίας) και τελικά την ολοκληρωτική κατάλυση των ελευθεριών μας διαμέσου της εμπλοκής σε παγκόσμιο πόλεμο.
Είναι άραγε αναπότρεπτα όλα αυτά;
Έχω την ελπίδα ότι αυτό το τελευταίο χτύπημα, εμάς που προσχωρήσαμε αφελώς ή έστω με βαριά καρδιά οικειοθελώς, ίσως καταφέρει να μας ξυπνήσει από το λήθαργο.
Τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής σκέψης που αδρά περιέγραψα πιο πάνω, αλλά και η διαδικασία μέσα από την οποία αυτή η κοινωνική σκέψη διαμορφώνεται κατά την εποχή της μετανεωτερικότητας, αναλύονται σε βάθος στο βιβλίο: Μελάς, Κ. & Παπαμιχαήλ, Γ. (2016). Το Ανυπόφορο Βουητό του Κενού: Όψεις της Μετανεωτερικότητας στην Ελληνική Κοινωνία. Αθήνα: Εκδόσεις ΑΓΓΕΛΑΚΗ.
* Σύμφωνα με τη θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας του Leon Festinger, “όταν δύο γνωστικά στοιχεία – παρόντα στο κοινωνιογνωστικό πεδίο του υποκειμένου – είναι ασύμβατα μεταξύ τους, όταν δηλαδή η ύπαρξη του ενός αναιρεί την ύπαρξη του άλλου, τότε δημιουργείται μια κατάσταση ανισορροπίας (γνωστική ασυμφωνία), την οποία το υποκείμενο έχει την τάση να αμβλύνει ή να εξουδετερώνει είτε αυξάνοντας τον αριθμό των γνωστικών σύμφωνων μεταξύ τους στοιχείων είτε αλλοιώνοντας το ένα από τα δύο ασύμφωνα γνωστικά στοιχεία έτσι ώστε να καταστεί γνωστικά σύμφωνο με το άλλο κ.ο.κ.”. Παπαστάμου, Στ. (2001). Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία: Επιστημολογικοί Προβληματισμοί και Μεθοδολογικές Κατευθύνσεις. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Σελ. 63.
** Σύμφωνα με την Προσωποκεντρική Θεωρία του Carl Rogers για την προσωπικότητα, η διαστρέβλωση της σημασίας της εμπειρίας και η άρνηση της ύπαρξης της εμπειρίας είναι δύο διαδικασίες άμυνας που επιστρατεύουμε προκειμένου να εμποδίσουμε να εισέλθουν στη συνείδησή μας εμπειρίες που διαισθανόμαστε ότι δεν συμφωνούν με την αυτοεικόνα μας. Pervin, L. A. & John, O. P. (2001). Θεωρίες Προσωπικότητας: Έρευνα και Εφαρμογές. Αθήνα: τυπωθήτω – ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΑΡΔΑΝΟΣ. Σελ. 255.
No comment yet, add your voice below!